Thách thức trong thực thi quyền sở hữu trí tuệ

Theo báo cáo của Liên minh phần mềm doanh nghiệp quốc tế (BSA), tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm máy tính ở Việt Nam ở mức cao nhất trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương và mức cao trên thế giới. Kết quả thanh tra năm 2017 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho thấy, trong tổng số 63 doanh nghiệp được thanh tra (với hơn 2.472 máy tính), phát hiện và xử lý 54 doanh nghiệp có hành vi sao chép chương trình máy tính không được phép của chủ sở hữu, với số tiền xử lý vi phạm hành chính là 1,65 tỷ đồng. Cũng trong năm 2017, lực lượng quản lý thị trường tiến hành kiểm tra, phát hiện và xử lý hơn 19.000 vụ vi phạm hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHTT, trong đó xử phạt hành chính với tổng số tiền gần 74 tỷ đồng. Ðầu năm 2018, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục tiến hành thanh tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về quyền tác giả đối với chương trình phần mềm máy tính tại 26 doanh nghiệp, xử phạt hành chính hơn 750 triệu đồng…

Thực tế cho thấy, những vi phạm về SHTT hiện nay chủ yếu dừng ở mức xử phạt hành chính, ít có trường hợp bị xử lý hình sự. Trong khi đó, Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng về kinh tế với khu vực và thế giới, thông qua các hiệp định thương mại tự do với các đối tác, vấn đề thực thi quyền SHTT bằng biện pháp hình sự là một trong những nội dung quan trọng khi đàm phán các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Khi Việt Nam tham gia Hiệp định Ðối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (tháng 3-2018), các chủ thể liên quan sẽ phải chấp hành những quy định khắt khe và nghiêm ngặt về SHTT. Các hành vi xâm phạm SHTT bị xử lý hình sự gồm có nhãn hiệu, quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, bí mật kinh doanh. Các hành vi xâm phạm quyền SHTT bị xử lý hình sự được mở rộng như: hành vi xuất nhập khẩu, hành vi xâm phạm bí mật thương mại, quay phim trong rạp… Các chuyên gia nhấn mạnh, đã đến lúc các doanh nghiệp cần lưu tâm tới điều này, để bảo đảm an toàn thông tin trong kinh doanh và tránh bị truy tố trước pháp luật. Phó Cục trưởng SHTT (Bộ Khoa học và Công nghệ) Lê Ngọc Lâm cho rằng, thực thi và bảo vệ quyền SHTT cũng là thúc đẩy sáng tạo, khích lệ hoạt động nghiên cứu phát triển, góp phần bảo đảm một nền thương mại bình đẳng, dựa trên nguyên tắc cạnh tranh lành mạnh.

Cùng với đó, những năm qua, pháp luật trong nước về thực thi, bảo vệ quyền SHTT không ngừng được củng cố, hoàn thiện, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động thực thi, bảo vệ quyền SHTT. Ông Tăng Ðức Khương, Trưởng phòng Thực thi quyền SHTT, Công ty cổ phần sở hữu công nghiệp Investip cho biết, pháp luật hình sự về thực thi quyền SHTT tại Việt Nam có nhiều thay đổi quan trọng để phù hợp thực tiễn và các cam kết quốc tế. Bộ luật Hình sự năm 2017 quy định các đối tượng của quyền tác giả, trong đó có quyền tác giả đối với bản quyền phần mềm máy tính được bảo vệ bằng biện pháp hình sự. Ðiều 225 quy định hậu quả của hành vi xâm phạm quyền tác giả là mức thu lợi bất chính, mức gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả… thay vì quy định chung chung, gây khó khăn cho quá trình khởi tố, truy tố như trước đây. Bên cạnh đó, tại điều luật nêu trên, lần đầu pháp nhân thương mại được đưa vào pháp luật hình sự với tư cách là chủ thể của tội phạm xâm phạm quyền tác giả. Ðiều này nhằm phù hợp thực tiễn đấu tranh với các hành vi
vi phạm của pháp nhân thương mại trong thời gian gần đây trong lĩnh vực SHTT.

Các chuyên gia kỳ vọng, áp dụng quy định mới sẽ khiến tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm nói riêng và vi phạm về SHTT nói chung giảm. Phó Viện trưởng Phát triển doanh nghiệp (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) Lương Minh Huân nhận định, mặc dù nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp về quyền và nghĩa vụ liên quan đến SHTT ngày càng được nâng cao, nhưng nhận thức về những hành vi vi phạm về quyền SHTT, quyền tác giả, quyền phần mềm vẫn chưa được nhiều doanh nghiệp nhận thức đầy đủ. Do đó, thời gian tới, các doanh nghiệp cần có nhiều giải pháp cần thiết để bảo vệ an toàn thông tin, quyền SHTT và tránh nguy cơ bị xử lý hình sự, nhằm duy trì và phát triển doanh nghiệp ngày càng vững mạnh. Việc cập nhập thông tin, nâng cao nhận thức sẽ giúp các doanh nghiệp chủ động bảo vệ tài sản vô hình và hữu hình trong quá trình hoạt động.